رۆمیۆو جولێت لە چل کاری سینەمایی دا

حه‌یده‌ر عبدولڕه‌حمان

رۆمیۆو جولێت، كە لەرەسەندا شانۆگەریەكی رۆمانسی و تراژیدی شكسپیرە دوای هاملێت، دووەم فیلمە كە تائێستا 40 كاری سینەمایی لەسەر كرابێت، هۆیەكەشی دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە فیلمەكە بینەرێكی زۆری هەبووە، بەهۆی ئەو خۆشەویستیە رۆمانسییە ناتەقلیدیەی لە فیلمەكە دایە، هەروا تیشك دەخاتە سەر ئەو ململانێ‌ توندو بەتینەی نێوان هێزی شەڕو هێزی خێر لەناخی مرۆڤ و ئەو باجەی كە دەبێت ئاشقەكان لەكەسانی قین لەدڵی بسێننەوە .
تا ئێستا ئەم تێكستەی شكسپیر بەزیاتر لەسەد زمانی جیهان وەرگێڕدراوە، كاتی خۆی شكسپیر بۆ نووسینەوەی ئەم تێكستە شانۆییە زۆر كاریگەر بووە بەقەسیدەیەكی شاعیری ئینگلیزی(ئارسەر برۆك ) بەناونیشانی (داستانی رۆمیۆ جولێت ) ئەویش لەلایەن خۆیەوە بۆ نووسینی ئەم قەسیدەیە سوودی لەچیرۆكێكی نووسەری ئیتاڵی(ماتیۆ باندیلۆ ) وەرگرتبوو.
روداوەكان لەشاری(فیرۆنا) ی ئیتاڵی دەست پێ‌ دەكەن، بەدوژمنكاری كۆنی هەردوو بنەماڵەی (مۆنتیجیۆ ــ كۆبولت ویشك) پاشا ویسكالۆس بۆ چەندین جار ئاگاداری ئەو دوو بنەماڵەیە دەكاتەوە، لەدوور كەوتنەوەی شەڕو شۆڕو دروست كردنی نائارامی لەشارەكەدا، هەڕەشەی لە سێداردانی هەركەسێكیش دەكات كە پابەند نەبێت بەبڕیارەكانی، ئەوكاتە رۆمیۆ كەوتبوە داوی خۆشەویستی( رۆزالین) شەوێك رۆمیۆو بنگۆلیۆی هاوڕێ‌ ی دەچنە ئاهەنگێكی بنەماڵەی (كابۆلیت ) و بەشێوەیەك خۆیان پۆشیووە نەناسرێنەوە، بەڵام كاتێك (تیبالت) دەیانناسێتەوە، هەوڵ دەدات دەست كات بەشەڕ كردن، بەڵام كابۆلیت رێگە بەئاژاوە نانەوە ناداو رۆمیۆ لە ئاهەنگەكە بەدوور دەكاتەوە، بەڵام بەر لەوە جولێت دەبینێ‌ و دووپاتی خۆشەویستی خۆیان دەكەنەوە بۆ یەكتر، دواتریش لای راهیبەیەك هاوسەر گیریی دەكەن ..كاتێ‌ پاشا هەواڵی شەڕو شۆڕەكە دەزانێ‌، بڕیار دەدات رۆمیۆ نەفی بكرێ‌ و لەشاری (فیۆن) بەدەر بنرێ‌، راهیبەكە هەواڵی نەفی كردنی رۆمیۆ بەجولێت دەڵێت و پەیمانی دەداتێ‌ هەوڵ بدات بەیەكیان بگەیەنێت، وا ئامۆژگاری رۆمیۆش دەكات بەنهێنی جولێت ببینێ‌، پاشان فیۆن بەجێ‌ بێڵن بەرەو(مانتوا) ئینجا كابۆلیت داوا لەجولێت دەكات كەتا ماوەی سێ‌ رۆژ هاوسەر گیریی لە گەڵ(باریس) ئەنجام بدات، بەڵام جولێت رەتی دەكاتەوە هاوسەر گیری لە گەڵدا بكات، بەڵام دواتر وەك بەكارهێنانی تەكتیكێك بۆ خۆ رزگار كردن جولێت وا بەباوكی رادەگەیەنێت كە ئەو رازییە هاوسەر گیریی لەگەلً پاریس ئەنجام بدات، بەڵام رۆژێك بەر لەوە دەرمانێك دەخواتەوە و خەڵكی وایان زانی گیانی لەدەست داوەو پرسەیان بۆ دانا، رۆمیۆ كە ئەو هەواڵە دەزانێ‌ سوێند دەخوات كە دەبێت لەگەڵ جولێت بنێژرێت، لەبەر ئەوەی ئاگاداری پلانەكەی جولێت نەبوو بۆ گەیشتن بە رۆمیۆ، بۆیە ژەهرێكی خۆكوشتن دەكڕێ‌، راهیبەكەش ئاگاداری جولێت دەكاتەوە، نەیتوایووە پلانەكە بەرۆمیۆ بگەینێت، بۆیە ئەگەر بزانێ‌ تۆ مردویت مەترسی مردنی دەكەوێتە سەر، كاتێكیش كە پاریسی زاوا دەیەوێ‌ لاشەكەی جولێت ببینێ‌، ڕووبەڕووی رۆمیۆ دەبێتەوە كە بەرەو هەمان شوێن دێ‌، بەرانگیری یەكتر دەبنەوەو رۆمیۆ پاریس دەكوژێ‌، ئینجا ژەهرەكە دەخواتەوە بۆ ئەوەی لەتەك جولێت بمرێت، كاتێ‌ راهیبەكە دەگاتە سەریان رۆمیۆ بە مردوویی دەبینێت، ئینجا جولێت لەبێ‌ ئاگایی بەخۆ دێتەوە و لاشەی مردووی رۆمیۆ دەبینێت، هەر بە خەنجەرەكەی رۆمیۆ خۆی دەكوژێت.
فیلمە بە دەنگەكانی رۆمیۆو جولێت
فیلمە بێدەنگەكانی رۆمیۆو جولێت ( 28) فیلمن:
1. فرەنسا جۆرج میلیس 1901
2. ئەمریكا ستیوارت بلاكتۆن 1908
3. ئیتالیا ماریۆ كاسیرینی 1908
4. بەریتانیا ویجی باركر 1908
5. ئەمريكا 1911
6. فرەنسا 1911
7. ئیتالیا ئوجو فالینا 1912
8. فرەنسا 1914
9. ئەمریكا 1915
10.ئەمریكا رائول والش 1916
11.ئیتاڵیا ئەمیلۆ جرازینی 1918
12. ئەمریكا فین موری 1920
13.ئەڵمانیا بیتر بول فیتلر 1923
14.ئەمریكا ئەی .ا. دوبون 1926
فیلمە بەدەنگەكانی رۆمیۆ جولێت :
1.فیلمی (رۆمیۆو جولیت) بۆ یەكەم جار ساڵی 1935 لەدەرهێنانی (جۆرو كیوكر) پێشكەش كراوە، بەڵام ئەو سەركەوتنەی بەدەست نەهێناوە وەك چاوەڕوان دەكرا، كە تێیدا (نۆرما شیرۆ) رۆڵی (لیزلی هوارد ) رۆڵی رۆمیۆی بینی.
2.ساڵی 1939 لەوڵاتی فەرەنسا دەرهێنەری ناسراوی فرەنسی (ویلی روزویر ) فیلمی رۆمیۆو جولێتی بۆسینەما بەرهەم هێنا.
3.هەروا ( فارلین شمیدلی) ساڵی 1941 لەسویسرا كاری دەرهێنانی بۆ رۆمیۆ جولێت ئەنجام دا.
4.(میجیل دلجادۆ) لە مەكسیك ـ ساڵی 1943 فیلمی رۆمی رۆمیۆ و جولێتی دەرهێنا.
5.ساڵی 1944 فیلمێكی تر لەشانۆگەری رۆمیۆ جولێت فیلمێكی میسری بوو، بەناوی ( شەهیدانی ئەڤینداری) دەرهێنانی كەمال ئەلشەیخ.
6.ساڵی 1948 فیلمێكی تر بەبەرهەم هات، فیلمێكی هیندی بوو(رۆمیۆ جولێت) دەرهێنانی(ئەكتار حسێن) نواندنی(نرجس و یوراج) كە دوو ئەستیرەی ناسراوی بواری گۆرانی و موزیك بوون.
7.فیلمێكی تری رۆمیۆو جولێت ساڵی 1954 بەبەرهەم هاتووە ، فیلمێكی ئیتاڵی بووە، لەدەرهێنانی( ریناتۆ كاستیلانی) نواندنی سۆزان شینتال و لۆرانس هارفی)
8.ساڵی 1958 فیلمێكی سۆڤیەتی بوو، بەناتوی( رۆمیۆو جولێت) دەرهێنانی(لیف ئەرینتشام ) لەبالیەی (برۆكوفییف) وەرگیرابوو.
9. چیرۆكی گەڕەكی رۆژئاوا (West Side Story)) فیلمێكی موزیكیە ساڵی 1961 بەرهەم هاتووە، لە دەرهێنانی (رۆبەرت وایز) 10 خەڵاتی ئۆسكاری بە دەست هێناوە، لەوانە خەڵاتیباشترین فیلم، بشاترین ئەكتەری لاوەكی پیاووباشترین ئەكتەری لاوەكی ئافرەت، باشترین جلو بەرگ و باشترین موزیك ،روداوەكانی لە گەڕەكێكی كۆنی نیۆیۆرك تۆمار كراوە، لە نواندنی(ناتالی وۆرد ــ ریتشارد بایمەر)
ساڵی 1964 فیلمێكی ئیتاڵی ئیسپانی هاوبەش بەر،هەم هێندرا، لەلایەن دەرهێنەری bئیسپانی ریكاردۆ نریدا كاری دەرهێنانی بۆ كراوە.
10.ساڵی 1965 بەبەرهەم هاتووە، نمایشێكی ئەكادیمییای پاشایی بۆدراما لەلەندەن وەرگیرابوو، دەرهێنانی( فال دروم)
11.ساڵی 1967 فیلمێكی ئیتاڵی بەریتانی هاوبەش بەرهەم هات، دەرهێنانی ( فرانكۆ زیفرللی) نواندنی (لیۆناردۆ وایتینج) و ئۆلیڤیا هاسی ..ئەم فیلمە بە باشترین دادەندرێت لەو فیلمانەی لەشانۆیی (رۆمیۆ و جولێت) وەرگیراون.
زیفرللی ــ لەم بارەیەوە دەڵێت: دوای ئەوەی دە ساڵان كارم لەشانۆو ئۆپیرادا كرد، چەندین شانۆگەری شكسپیرم بۆ شانۆ دەرهێناوە، پێم ئاسایی بوو بەسینەما دریژە بەكارەكانم بدەم لە گەڵ شكسپیردا.
جۆرج كاو لە نووسینێكی بەناوی ( وتووێژێك لەگەلًَ زیفرللی) لەگۆڤاری فیلم ئاندفیلمنج ـ لەبەریتانیا ئەپریلی 1973دەڵێت:
رەخنەگری بەریتانی (كینیت تینان) نوسیوویەتی: كەسایەتیەكان نەگەورەتر لەخۆیان نەبچووكتر بوون لەژیان، بەڵكو كتومت بەقەد خۆیان بوون..دەرهێنەر رێچكەیەكی سادەو وروژێنەری بەكارهێنابوو لەرەسم كردنی كەسایەتیەكاندا، وەك ئەوەی تاكی راستەقینە بن لە هەڵوێستە راستیەكاندا.
ئەكتەرەكان هەستیان بەوە نەدەكرد لەچەند رۆڵێكا نواندن دەكەن، لەتراژیدیایێكی نەمردا، بەڵكو وەك كەسانی زۆر ئاسایی كاریان دەكرد.
دەڵێن ئەم جۆرە شێوازە ریالیستیە خەسڵەتە راستەقینەكانی شكسپیر نیشان دەدەن.
زیفرللی ــ بەهەمان ئەو هەناسە ریالیستیە ئەو فیلمەی دەرهێناوە، بۆ رۆڵ بینینەكەش دوو ئەكتەری لاوی لەتەمەنی حەڤدە ساڵی و شانمزە ساڵی هەڵبژاردووە.
لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا فیلمەكەی (زیفرللی) بەدەر نەبوو لەرەخنە، زۆر لەوان گلەییان لەوە هەبوو كە فیلمەكە دیمەنی رووتی تێدایە ئەمەش بەلای ئەوانەوە روخانی بەرائەت و پاكیزەیی بوو لەفیلمەكەدا.
بەڵام (زیفرللی) دەڵێت: لەیەكەم شەوو دوا شەوی خۆشەویستیان هەردوو ئاشق وەك دوو فریشتە خەوتبوون، ناكرێت ئەم دیمەنە بەشێوەیەكی هەڵە لێك بدرێتەوە.
فیلمەكە لە نواندنی( ئۆلیفیا هاسی ( 15) ساڵ (وایتنج لیۆناردۆ 17 ساڵی) بوو، دوو خەڵاتی ئۆسكاری بە دەست هێناوە، خەڵاتی باشترین وێنە گرتن و خەڵاتی باشترین دیزاینی جلو بەرگ.
(باز لۆرمان) یش، ئەم فیلمەی لەساڵی 1997 لە فیستیڤاڵی بەرلینی سینەمایی نمایش كرد، لەئەنجامدا خەڵاتی (فرید باوەر) و خەڵاتی باشترین ئەكتەری ئافرەت و باشترین ئەكتەری پیاو درایە (لیۆناردۆ دی كابریۆ) لەرۆڵی رۆمیۆ و، فیلمەكە 20 ملیۆن دۆلاری تێ‌ چووبوو، بەڵام لە یەكەم نمایشی دا 75 ملیۆن دۆلاری بەدەست هێنا، بۆیە فیلمەكە لەو كاتەدا لە رووی داهاتەوە بوو بەسەركەوتووترین فیلمی شكسپیر.
ئەم فیلمە دووەم فیلمی درێژی دەرهێنەری ئیتاڵی (باز لۆرمان) بوو كە سەركەوتنێكی گەورەی بەدەست هێنا .
فیلمەكە رێكەوتی 400 مین ساڵیادی نووسینی رۆمیۆ جولێت بوو، وەك د. (موئەنەس تاها حوسێن) دەڵێت: یەكێكە لەشاكارە هەرە بەچێژەكانی شكسپیرو بەیەكەم شانۆگەری سەرهەڵدانی درامای رۆمانسی دادەندرێت لەئەدەبی ئەوروپی دا، كە كۆمێیدیاو تراژیدیا ئاوێزانی یەكتر بكات.