شاری شاهانەی نێتۆنیا... دۆزینەوەیەکی گرنگی شوێنەوارییە لە کوردستان

لە دوو رۆژی رابردوودا، توێژینەوەیەکی نوێ دەریخستووە کە قەڵایەکی دێرین کە شوێنەوارناسان پێیان وایە رەنگە شاری شاهانەی ونبووی (نێتۆنی) بێت، کە دەکەوێتە ناو دۆڵێکی شاخاوی لە ھەرێمی کوردستانی عێراق، بە پشت بەستن بە دۆزینەوەی نووسراوی بەردی ئاڵۆز و نەخشێنراو کە وێنەی سەرکردەیەکی دێرینی لەسەرە،. 
بەپێی ماڵپەڕی لایڤ ساینس:
 ئەو قەڵایە ناسراوە بە "ڕەبەنە و مێرقولی بەشێک بووە لە ئیمپراتۆریەتی پارپی (بە ئیمپراتۆریەتی ئاراسیش ناسراوە)، کە لە نێوان ساڵانی ٢٤٧ پێش زایین حوکمڕانی کردووە.  و ساڵی ٢٢٤ی زایینی.  پارپەکان دوژمنی سوێندخواردووی ئیمپراتۆریەتی ڕۆم بوون و زیاتر لە ٢٥٠ ساڵ شەڕی جۆراوجۆریان لە دژی ئەوان کردوه. 
 توێژینەوە نوێیەکان لەسەر ئەم قەڵایە کە تەمەنی ٢٠٠٠ ساڵە، ئاماژە بەوە دەکەن کە وەک یەکێک لە ناوەندە گرنگەکانی ئیمپراتۆریەتەکە کاری کردووە.
 لە میانی گەشتێکی ئەم دواییەدا، تیمێکی نێودەوڵەتی شوێنەوارناسان لە دوو دەرگای چوونە ژوورەوەی ئەو شارۆچکەیە کە دەکەوێتە بنکەی چیای پیرەمەگروون لە خۆر ئاوای شاری سلێمانی،  لە چیای زاگرۆس، دوو پترۆگلیفیان دۆزیەوە.  دەوترێت ئەو نووسراوانەی هاوشێوەن، وێناکردنی پاشایەکی خەڵکی ئادیابین (شانشینێک کە بەشێک بووە لە ئیمپراتۆریەتی پارپی)، بەپێی توێژەران.
 بە ڕوونکردنەوەی زیاتر لەو بارەیەوە، توێژەری سەرەکی توێژینەوەکە، مایکل براون، توێژەر لە پەیمانگای پێش مێژوو (مێژووی سەرەتایی و شوێنەوارناسی ڕۆژهەڵاتی نزیک لە زانکۆی هایدلبێرگ لە ئەڵمانیا) لە ئیمەیڵێکدا بۆ سایتەکە نووسیویەتی : ، “بەردی دوانە نووسراوەکان نموونەی دەگمەنی شوێنەوارە بە قەبارەی ژیانی فەرمانڕەواکانی سەردەمی.پارتی، و ڕێگەمان پێدەدات قەڵاکە بەو کەسانە ببەستینەوە کە دروستیان کردووە.”  ئاماژەی بەوەشکردووە، "هەردوو پەیکەرەکە ڕاستەوخۆ لە تەنیشت دوو دەروازەکە دانراون و بە ڕوونی دیزاین کراون... و دەتوانرێت وەک پڕوپاگەندەیەکی کۆن وەسفیان بکرێت".
 جێگای سەرنجە، پێش ئەم دۆزینەوە، تاکە وێنەی ناسراوی شاری "نیتۆنیا" (کە بە Netoniasarukerta ناسراوە) لەسەر چەندین دراو بەڵگەدار کراوە کە مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی یەکەمی پێش زایین، بەپێی بەیاننامەی زاناکان.
 براون دەڵێت: "تایبەتترین پەیوەندی لەگەڵ شاری نێتۆنیا لە نووسراوەکەی سەر دراوە دەگمەنەکانی ئەو شارەوە هاتووە کە لە شوێنەکانی دیکەدا دۆزراونەتەوە، کە لەسەر ڕووباری کاپرۆس، زابی خواروو دەردەکەوون« هەر لەبەر ئەم هۆکارەش ​​هەندێک جار بە "نیتۆنیا" ناودەبرا لەسەر ڕووباری کاپرۆس.
 جگە لەو نووسراوانەی کە ڕەنگە نێتونزەر (دامەزرێنەری شارەکە یان نەوەیەکی ڕاستەوخۆ) نیشان بدەن، توێژەران فڕۆکەی بێفڕۆکەوانیان ( فلایکام) بەکارهێناوە بۆ گەڕان بەناو قەڵاکاندا کە قەبارەیان نزیکەی ٢.٥ میل (٤ کیلۆمەتر)ە لەگەڵ دوو شوێنی نیشتەجێبوونی نزیک بە ناوەکانی ڕەبەنە و مێرقولی کە تێیدایە... 
 براون دەڵێ : "رەبانە مێرقولی بە دووری گەورەترین و سەرنجڕاکێشترین شوێنی پارپییه لە ناوچەکەدا دادەنرێن ، هەروەها تاکە شوێنە کە ئایکۆنی شاهانەی تێدایە".  کەواتە ئەو بە دووری دەزانین باشترین کلدەرکەوتەبێت (بۆ ئەوەی ئەنتۆنیای گشتگیر وێنا بکات)”.
 ئیمپراتۆریەتی پارپ لە سەردەمی حوکمڕانیدا ڕۆڵێکی پێکهێنەری لە گەشەسەندنی جیهانگیری ئۆراسیادا گێڕا لە ڕێگەی پەیوەندییە ئاڵۆزەکانی لەگەڵ ڕۆما و هیندستان و چین.  
براون وتی: ئەگەری زۆرە قەڵاکە ڕۆڵێکی گرنگی هەبووبێت لە بەڕێوەبردنی ئەم پەیوەندیانە لەڕێگەی بازرگانی و دیپلۆماسی و هەروەها لەڕێگەی دەسەڵاتی سەربازییەوە.
 بەڵام پێدەچێت قەڵاکە دوای دروستکردنی تاڕادەیەک زوو لەلایەن پارتیەکانەوە جێهێڵدرابێت؛  لەبەر ئەوەی "زۆربەی تەلارسازییەکە یەک قۆناغە (واتە ئاوەدانکردنەوەیەکی گەورە نییە)، بۆیە ئێمە پێمان وایە قەڵاکە بۆ ماوەیەکی زۆر درێژ لە سەردەمی داگیرکاری پارتەکاندا بەکار نەھێنراوە
 لەکاتێکدا لە شوێنەکەدا ژیاوون، براون و تیمەکەی شلەمەنییەکی گەورەیان لە ، دۆڵەکەدا دۆزیەوە کە پێی دەوترێت 'دیاردەی وەرزی'، چونکە تەنها دوای بارانبارینی بەخوڕ دەردەکەوێت.  تیایدا دەڵێت: "لە سەردەمی پارتەکاندا بۆ داگیرکەرانی ڕابانە گرنگییەکی ئایینی هەبوو... دەتوانرێت پەیوەندییەکی مەعقول لەم ڕووەوە لەگەڵ خوداوەندی ئاوی فارسی "ئاناهیتا" دابمەزرێت".  لە نزیکەوە قوربانگایەکی بچووک لە بەردەکەدا هەڵکەندراوە، ڕەنگە بۆ ئاگرێک بێت، کە پشتگیری لە لێکدانەوەی ئایینی دەکات”.
حەمە ھاشم