نێچیرڤان بارزانی: هەموومان قەرزاری قوربانیدانی خەڵكی هەڵەبجەین

پێشنیوەڕۆی ئەمڕۆ چوارشەممە 2023/3/15 نێچیرڤان بارزانی، سەرۆكی هەرێمی كوردستان، بەشداری لە دیداری سلێمانیدا كرد كە زانكۆی ئەمەریكی لە عێراق ـ سلێمانی، ساڵانە ئەنجامی دەدات.
لە دیدارەكەدا كە محەمەد شیاع ئەلسوودانی، سەرۆك وەزیرانی عێراقی فیدراڵی و ژمارەیەك لە بەرپرسانی باڵا و كەسایەتیی سیاسی و ئەكادیمی و لێكۆڵەر و ڕۆژنامەوانان ئامادەی بوون، سەرۆكی هەرێمی كوردستان وتارێكی دەربارەی دۆخی عێراق و هەرێمی كوردستان و ئاڵنگاری و دەرفەتەكانی بەردەمیان پێشكەش كرد و جەختی لە گرنگیی كاری پێكەوەیی و یەكڕیزی و تەبایی و جێبەجێكردنی دەستوور كردەوە.
ئەمە دەقی وتارەكەیە:
ئامادەبووانی بەڕێز..
بەڕێز جەنابی سەرۆك وەزیرانی عێراق..
بەڕێز جەنابی سەرۆكی دەسەڵاتی دادوەریی عێراق..
بەیانیتان باش،
بەخێرهاتنتان دەكەم، سوپاسی برای بەڕێزم د. بەرهەم ساڵح و سەرۆكایەتیی زانكۆی ئەمەریكی لە عێراق ـ سلێمانی دەكەم بۆ درێژەدان بە بەستنی دیداری ساڵانەی سلێمانی.
لە یادی تاوانی كیمیابارانكردنی هەڵەبجەدا، سەری ڕێز لەبەردەم گیانی پاكی شەهیدانی هەڵەبجە دادەنەوێنین. هەموومان قەرزداری قوربانیدانی خەڵكی هەڵەبجەین. ساڵانێك بوو كارێكی زۆرمان كرد بۆ كردنی هەڵەبجە بە پارێزگا، بۆ ئەوەی قەرەبوو بكرێتەوە و خزمەتی خەڵكەكەی بكرێت.
بەناوی خەڵكی هەڵەبجە و تەواوی هەرێمی كوردستانەوە، سوپاسێكی تایبەتی برای بەڕێزم محەممەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی فیدراڵیی عێراق دەكەم كە زۆر دڵسۆزانە كاری كرد بۆ تەواوكردنی ڕێكارەكان، هەروەها سوپاسی هەموو ئەوانەی پێشتریش لە هەرێمی كوردستان و عێراق دەكەم، كە كاریان كردووە بۆ ئەوەی هەڵەبجە ببێتە پارێزگای نۆزدەهەمی عێراق.

داوا لە حكوومەتی فیدراڵی دەكەم بودجەیەكی تایبەت تەرخان بكەن بۆ ئاوەدانكردنەوەی هەڵەبجە و قەرەبووكردنەوەی كەسوكاری قوربانیان و برینداران. هەوڵەكانی حكوومەتی فیدراڵی و بەڕێز سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ بایەخدان بە هەڵەبجە و قەرەبووكردنەوەی زیانلێكەوتووانی، هەنگاوێكی دەستووری و پاڵپشتیكراون بە بڕیارەكانی دادگا بەرامبەر بە تاوانبارانی ڕژێمی پێشووی عێراق. ئەوە كارێكی تەواو دەستووری و یاسایییە كە بۆ خەڵكی هەڵەبجە بكرێت.
ئامادەبووانی بەڕێز..
ئێمە لە هەرێمی كوردستان بە تەواوی پشتیوانی لە حكوومەت و هەنگاوەكانی بەڕێز سەرۆك وەزیرانی فیدراڵیی عێراق دەكەین. لەوكاتەوەی كە دەستی بەكار كردووە، لەسەر بنەمای ڕێككەوتنی هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەت بۆ پێكهنانی حكوومەت وەك نەخشەڕێگەیەك، هەوڵی داوە دۆخی ئارامی سیاسی لە عێراق دروست بكات، هەروەها بایەخی بە هەموو ناوچە و پێكهاتەكانی عێراق داوە و هیوادارین ئەو ڕێككەوتن و یاسایانەش جێبەجێ بكات.
ئەو ڕێككەوتنەی لە چوارچێوەی پڕۆژەیاسای بودجەدا كرا، بۆ هەموو عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە، كارێكی زۆر باشە و جێگەی دەستخۆشییە بۆ حكوومەتی فیدراڵیی عێراق و حكوومەتی هەرێمی كوردستان. چاوەڕێین ئەو ئاراستەیە بەردەوام بێت و یاسای نەوت و غازیش بە هەمان گیانی هاوكاریی هەردوولا دەربچێت.
ئامادەبووانی بەڕێز..
(20) ساڵ بە سەر “پرۆسەی ئازادیی عێراق”دا تێپەڕی و ئەم دیدارە دەرفەتێكی باشە بۆ هەڵسەنگاندنێكی گرنگ كە سوودی هەبێت بۆ داهاتوو. بەڵام زۆر گرنگە هەڵسەنگاندن دوور بێت لە تۆمەتباركردنی یەكتر لەسەر شكستەكان. چونكە ئەمە شێوازێكی بەسوود نییە و هەموومان لە شكستەكاندا بەشدارین، هەمووشمان پێكەوە لە سەركەوتنەكاندا بەشدارین، زۆر بن ئەو سەركەوتن و شكستانە، یاخود كەم بن.

(20) ساڵی ڕابردوو، وێڕای هەموو كەموكوڕییەكان، جیاواز بوو لە سەردەمی دیكتاتۆری. لانیكەم خەڵكی عێراق ئازادی بەكار‌هێنا بۆ نیشاندانەوەی زیندووییی خۆی لە ناوچەكەدا. قۆناغی ئۆپۆزیسیۆنی عێراقی هەر لە كۆنگرەی لەندەن و سەڵاحەدینەوە، تاكو دامەزراندنی ئەنجومەنی حوكم و نووسینەوەی دەستوور سەركەوتوو بوو. بەڵام دوای ئەوە، لادان و هەڵەكان وردە وردە دەستیان پێكرد و بوونە تەنگژەی گەورە، ئەوەش بەهۆی نەمانی گفتوگۆی بنیانتەری لایەنەكان و جێبەجێنەكردنی دەستووری عێراقی‌.
ئامانجی عێراقییەكان لە دروستكردنی عێراقێكی دیموكراتی، فرەیی، مەدەنی و سەقامگیر، تووشی شكستێكی گەورە بوو. لەبەرئەوە بەشداریی خەڵك لە پرۆسەی دیموكراسیدا زۆر كەم بووەوە، ئەمەش كاریگەرییەكی زۆر مەترسیداری هەیە بۆ سەر داهاتووی پرۆسەی دیموكراسی، بەتایبەتی كە عێراق لە ڕابردوودا ملیۆنان كەس و ملیارەها دۆلاری بەهۆی دیكتاتۆرییەوە لەدەستدا و دەیان ساڵی تەمەنی نەوەكانی خستە ناو توندوتیژی و جەنگەوە.
كۆمەڵگەی مەدەنی و مافە مەدەنییەكانی خەڵك و ژنان بەتایبەتی، زیانێكی گەورەیان لێدرا. ئەمە جارێكی دیكە ڕێگرییەكی گەورەی دروست كرد لەبەردەم پێشكەوتنی كۆمەڵایەتی و ژیانێكی سەردەمیانە لە عێراق. ئەمە زیانێكی زۆری بە توانای دەستپێشخەری و داهێنانی عێراقییەكان گەیاندووە.
دڵنیاتان دەكەمەوە ئەگەر مافە مەدەنییەكان بە شێوەی چاوەڕوانكراو وەك ئەوەی لە دەستووردا هەیە بۆ خەڵكی عێراق دەستەبەر كرابان، ئێستا كۆمەڵگەیەكی زۆر داهێنەرمان دەبوو. كۆمەڵگەیەكی كامەرانمان لە عێراق دەبینی.
زۆربوونی ناوەندەكانی بڕیار، بەكارهێنانی چەكی دەوڵەت لە ناكۆكیی سیاسیی ناوخۆییدا، شكاندنی باوەڕی پێكهاتەكانی عێراق لە یەكسانی و بەشداری و هاوبەشی لە بڕیار و بەڕێوەبردنی وڵاتدا، زیانێكی یەكجار زۆری بە پرۆسەی سیاسی و دامەزراوەكانی عێراق گەیاندووە.
ئەوانەی دەستووریان نووسیەوە، سەر بە باوەڕ و نەتەوە و پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق بوون. تەواوی داوای هەمووان لە دەستووردا نەنووسراوە و نەچەسپێندراوە، بەڵام هەموویان لەو باوەڕدا بوون دەستوورێكی باشیان نووسیوە كە دەتوانێت عێراق بكات بە وڵاتی هەمووان و بیكاتە عێراقێكی فیدراڵی و دیموكراسی و پێشكەوتوو.
بەداخەوە دەستوور جێبەجێ نەكراوە. ساڵی 2017 لە هەرێمی كوردستان، لیژنەیەكی پسپۆڕ (57) مادەی دەستووریی پەیوەست بە سیستمی فیدراڵی و مافەكانی هەرێمی كوردستان دەستنیشان كرد كە تا ئێستاش جێبەجێ نەكراون! بەو هۆیەوە خەڵكی هەرێمی كوردستان هەست ناكەن سیستەمی فیدراڵیی عێراق جێبەجێ كرابێت. ئەگەر فیدراڵی بەپێی دەستوور جێبەجێ بكرابا، خەڵكی هەرێمی كوردستان و هەموو عێراق، ئێستا هەستیان بە یەكسانی و هاوبەشییەكی ڕاستەقینە دەكرد.
زۆر كەس، هەرێمی كوردستان بە جێبەجێنەكردنی دەستوور تۆمەتبار دەكەن! دوای (20) ساڵ ناڵێین ئێمە لە هەرێمی كوردستان بێ هەڵە بووین. هەموومان لە عێراق هەڵەمان كردووە، بەڵام دەبێ سوود لە هەڵەكانی ڕابردوو وەربگرین. سەرۆك مەسعوود بارزانی و خوالێخۆشبوو سەرۆك مام جەلال تاڵەبانی، زۆر هەوڵیان دا بۆ جێبەجێكردنی دەستوور.
سەرۆك بارزانی چەندین جار هۆشداری دا كە دەستوور وەلانراوە و ئەمە عێراق تێكدەدات. سەركردایەتیی هەرێمی كوردستان هەستیان بە بەرپرسیاریەتییەكی زۆر دەكرد بۆ جێبەجێبوونی دەستوور، وەك وەفادارییەك بۆ هەموو پێكهاتەكانی عێراق. ئێستاش ئامادەی هەموو شتێكین بۆ ڕاستەڕێكردنەوەی دەستوور. دوای (20) ساڵ دەبێ هەموومان بەر‌پرسیاریەتیی هاوبەش هەڵبگرین و چارەسەرێكی مامناوەندی وا بدۆزینەوە كە هەمووان لەم وڵاتەدا خۆیان بە سەركەوتوو بزانن لە پرۆسەی سیاسیدا.
بەڕێزان ..
گۆڕانی كەشوهەوا تاكو ساڵی (2050) دەبێتە هۆی ئەوەی ملیارێك و دوو سەت ملیۆن كەس ناچار بن لە شوێنەكانیان كۆچ بكەن. بەداخەوە بەپێی لێكۆڵینەوەكانی بانكی جیهانی و نەتەوەیەكگرتووەكان، عێراق یەكێك لەو پێنج وڵاتانەیە كە زۆرترین كاریگەری لەسەر دەبێت.
ئەمە بابەتێكی زۆر جددی و ژیارییە، دەبێ گفتوگۆی نێوانمان زۆر بكات بۆ دۆزینەوەی چارەسەر. دەبێ گفتوگۆی زۆر لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە بكەین، بەتایبەتی توركیا و ئێران بۆ كەمكردنەوەی زیانەكانی ئەم گۆڕانە و كەمئاوی لەسەر عێراق. كۆنفرانسی هەفتەی ڕابردوو لە بەسرا و پشتگیریی نەتەوە یەكگرتووەكان و وڵاتانی دۆست لە بەرنامە و هەنگاوەكانی عێراق، مایەی خۆشحاڵییە.
مەترسییەكی دیكە لە عێراق، پشتبەستنە بە نەوت وەك سەرچاوەی سەرەكیی داهات. بەهۆی گۆڕانی كەشوهەواوە، هەوڵە خێراكانی گۆڕینی سەرچاوەكانی وزە و شێوەی ژیان لە جیهان، ژیانی خەڵكی عێراق لە داهاتوودا دەكەوێتە ژێر مەترسییەكی یەكجار گەورەوە. بەتایبەتیش كە ژمارەی دانیشتووانی زۆر گەورە دەبێت و زیاتربوونی بەشی بەكارخستن لە بودجەدا، ئەركی حكوومەتی فیدراڵی زۆر قورس كردووە.
عێراق پێویستی بە پلانێكی ستراتیژی و پرۆژەی زۆر و جیاوازە. دەبێ پارەیەكی زۆر لە پرۆژەی ستراتیژیدا خەرج بكات بۆ ئەوەی وڵاتەكە بە سەلامەتی بۆ ژیان بمێنێتەوە. بەڵام خەرجكردنی داهات لە مووچە كە ئەویش بەشی هەرە زۆری بۆ كڕینی پێداویستییەكان دەچێتە دەرەوە، وادەكات مەترسییەكە زیاتر ببێت.
ئامادەبووانی بەڕێز..
عێراق خاوەن دەوڵەمەندییەكی گەورەی مرۆیی و سروشتییە. دەكرێ بە باشترین شێوە بقۆزرێتەوە تاكو ببێتە یەكێك لە وڵاتە پێشكەوتووەكان و شوێن و پێگەی شایستەی خۆی لە ناوچەكە و لە جیهانیش وەربگرێت. ببێتە یاریكەرێكی دیار كە ڕۆڵی كاریگەر لە چەسپاندنی ئارامی و سەقامگیری و ئاشتیدا بگێڕێت و ببێتە ناوەندێكی بەرچاوی ناوچەكە.
بۆ عێراقێكی ئاوا كە دەمانەوێت، دەبێ عێراقییەكان بە هەموو پێكهاتەكانییەوە، پێكەوە كار بكەن، بەرپرسیاریەتیی هاوبەش هەڵبگرن. ئامانج و ئەجێندایەكی كۆكەرەوەی نیشتمانیی عێراقی كە بەرژەوەندیی باڵای وڵات بپارێزێت، هەموومان كۆبكاتەوە.
هەموو پێكهاتەكان لە هەر نەتەوە و ئایین و مەزهەبێك بن، دەبێ هەست بكەن عێراق وڵاتی خۆیانە. دەبێ هەموومان پێكەوە كار بكەین، بۆ ئەوەی لە عێراق ئەجێندای عێراق سەركەوێت. ئیرادە و بڕیار و سەروەریی عێراق و عێراقییەكان، پارێزراو بێت.

له دۆخی ئێستای سیاسی و ئەمنی و ئابووریی‌ ناوچەكە و جیهاندا، عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە، لەگەڵ تەحەدی و دەرفەتی گەورەدا ڕووبەڕووە. ئێستا كاتی گفتوگۆیەكی ڕاشكاوانە و ئازایانەیە. كاتی ئەوەیە لە عێراق پێكەوە هەموومان بە ڕوانگەیەكی هاوبەشەوە سەیری داهاتووی ئەم وڵاتە بكەین.
بە پێكەوەكاركردن و تەبایی و یەكڕیزی، بە هاوكاری و بەپرسیاریەتیی هاوبەش، دەتوانین هەموو سەختی و تەحەدییەكان تێپەڕێنین. دەرفەتەكانیش بۆ ئێستا و بنیاتنانی داهاتوویەكی باشتر، وڵاتێكی بەهێز و پێشكەوتوو، بقۆزینەوە.
لە هەرێمی كوردستانیش دەبێ بە گیانی یەكڕیزی و تەبایی و پێكەوەیی، كێشە و ناكۆكییەكان چارەسەر بكەین. لەمبارەیەوە هەوڵ و هەنگاوەكانی لایەنە سیاسییەكان بۆ نەهێشتنی تەگەرەكانی بەردەم هەڵبژاردن، دڵخۆشكەرن.
ئێمە لە سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان لە كار و هەوڵەكانمان بەردەوام دەبین بۆ تێپەراندنی كێشە و ناكۆكییەكان. پێكەوە كار دەكەین بۆ ئەوەی وادەی هەڵبژاردن دیاری بكەین و پرۆسەكە لە كاتی خۆیدا بەڕێوە بچێت.
جارێكی دیكە لە سلێمانییەوە بەخێرهاتنی هەموولایەكتان دەكەم.
زۆر سوپاس