ڤایرۆسی کۆرۆنا و نیشانه‌کانی و خۆپاراستن

كۆرۆنا بریتیه‌ له‌كۆمه‌لێك له‌ڤایرۆس و ده‌بێته‌ هۆی نه‌خۆشكه‌وتنی مرۆڤ وئاژه‌ڵ و كاتێك تووشی مرۆڤ ده‌بێت كۆمه‌ڵێك كێشه‌ی ته‌ندروستی لێده‌كه‌وێته‌وه‌.

ناوی كۆرۆنا واتا چه‌پكه‌گوڵ یاخود تاج و ئه‌وه‌ ناوه‌ش له‌و شێوه‌ خڕه‌وه‌ ناونراوه‌ كه‌له‌ژێر ووردبیندا ئه‌و ڤایرۆسه‌ شێوه‌ی خڕه‌ و له‌شێوه‌ی تاجی پادشا ده‌رده‌كه‌وێت.

مێژووی سه‌رهه‌ڵدانی كۆرۆنا:

بۆ یه‌كه‌م جار ڤایرۆسی كۆرۆنا له‌باڵنده‌ ده‌ركه‌وت له‌ساڵی 1937 و دواتر له‌ئاژه‌ڵه‌ شیرده‌ره‌كان و پاشان له‌ساڵی 1960 بۆ یه‌كه‌م جار گواسترایه‌وه‌ بۆ مرۆڤ ، له‌ساڵی 2003 له‌شێوه‌ی نه‌خۆشی سارس ده‌ركه‌وت و نزیكه‌ی 800 كه‌س به‌هۆیه‌وه‌ بوونه‌ قوربانی و له‌ساڵی 2012 له‌سعودیه‌ ده‌ركه‌وت و ناونرا كۆرۆنای رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست.

جۆره‌كانی ڤایرۆسی كۆرۆنا:

حه‌وت جۆر ڤایرۆسی كۆرۆنا هه‌یه‌ له‌وانه‌ ڤایرۆسی كۆرۆنای په‌یوه‌ندیدار به‌سارس و ڤایرۆسی كۆرۆنای مرۆیی په‌یوه‌ندیدار به‌رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست 2012 و ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێ ناسراو به‌ ڤایرۆسی كۆرۆنای ووهان.

1- ڤایرۆسی كۆرۆنای مرۆیی E229 (HCoV-229E).

2- ڤایرۆسی كۆرۆنای مرۆیی OC43  (HCoV-OC43).

3- ڤایرۆسی كۆرۆنای په‌یوه‌ندیدار به‌سارس (SARS-CoV).

4- ڤایرۆسی كۆرۆنای مرۆیی NL63 (HCoV-NL63).

5- ڤایرۆسی كۆرۆنای مرۆیی HKU1.

6- ڤایرۆسی كۆرۆنای په‌یوه‌ندیدار به‌رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست (MERS-CoV) و پێشتر ناسراو بوو به‌ ڤایرۆسی نویی كۆرۆنا (2012 HCoV-EMC).

7- ڤایرۆسی كۆرۆنای نوێ (nCoV) و ناسراوه‌ به‌ ڤایرۆسی كۆرۆنای ووهان.

ڤایرۆسی كۆرۆنا:

هه‌مان زنجیره‌ی ڤایرۆسی ئه‌نفلۆنزای به‌راز و باڵنده‌یه‌ و ڤایرۆسه‌كه‌ خانه‌و ناوكی نیه‌ و ترشی ناوكی هه‌یه‌ و ئه‌م ڤایرۆسه‌ ترشه‌ناوكی RNA هه‌یه‌ و به‌یه‌كگرتنی له‌گه‌ڵ DNA خانه‌خوێ به‌رده‌وام خۆی ده‌گۆڕێت.

ڤایرۆسی كۆرۆنای مرۆیی له‌ساڵی 2003 دۆزرایه‌وه‌ كه‌ده‌بێته‌ هۆی هه‌ناسه‌توندی زۆر و ناونرا ڤایرۆسی كۆرۆنای په‌یوه‌ندیدار به‌سارس و ساڵی 2012 جۆرێكی نوێی ڤایرۆسی كۆرۆنا له‌سعودیه‌ دۆزرایه‌وه‌ و سه‌ره‌تا ناونرا ڤایرۆسی كۆرۆنای 2012 و له‌ئێستا ناسراوه‌ به‌كۆرۆنای رۆژهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و ساڵی 2015 ڤایرۆسی كۆرۆنا له‌كۆریای باشوور بڵاوبۆوه‌ و له‌ئێستادا له‌ چین و چه‌ند وڵاتێكی دیكه‌ بڵاوبۆته‌وه‌.

نیشانه‌كانی كۆرۆنا:

هه‌مان نیشانه‌كانی ئه‌نفلۆنزای وه‌رزیه‌ و دیارترین نیشانه‌كانی تووشبوون به‌ ڤایرۆسی كۆرۆنا بریتیه‌ به‌رزبونه‌وه‌ی پله‌ی گه‌رمی و دروستبوونی ئاوی لوت و هه‌وكردنی قوڕگ و كۆئه‌ندامی هه‌ناسه‌ و نیشانه‌كانی هه‌ڵامه‌ت و سه‌رمابوون و كۆكه‌ی وشك و پژمین و ئازاری په‌له‌كان و ماسوله‌كه‌كان و دوای 3 بۆ 7 رۆژ هه‌ناسه‌ توندی و گرفتی كۆئه‌ندامی هه‌ناسه‌ دروست ده‌بێت.

به‌پێی ئاماره‌كان له‌ 36%ی ئه‌وانه‌ی تووشی كۆرۆنا بوون گیانیان له‌ده‌ستداوه‌ به‌تایبه‌ت به‌ساڵاچووان و ئه‌و كه‌سانه‌ی سیستمی به‌رگریان لاوازه‌ و ئه‌و كه‌سانه‌ی نه‌خۆشی درێژخایه‌نیان هه‌یه‌ وه‌ك نه‌خۆشیه‌كانی كۆئه‌ندامی هه‌ناسه‌ و شه‌كره‌.

خۆپارێزی له‌كۆرۆنا:

ڤایرۆسی كۆرۆنا به‌ئاسانی له‌نێوان مرۆڤه‌كان ده‌گوزارێته‌وه‌ بۆیه‌ ده‌بێت خۆمان بپارێزرین و دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌شوێنی زۆر قه‌ره‌باڵغ و ره‌چاوكردنی رێنماییه‌كانی خۆپارێزی و سه‌ردان نه‌كردنی ئه‌و شوێنانه‌ی نه‌خۆشیه‌كی تێدا بڵاوبۆته‌وه‌ زۆر گرنگه‌ بۆ دانانی سنوورێك بۆ بڵاوبوونه‌وه‌ی ئه‌و نه‌خۆشیه‌.

راگرتنی پاكوخاوێنی و ده‌ست شووشتنی به‌رده‌وام و دووركه‌وتنه‌وه‌ له‌ كه‌لوپله‌ی كه‌سی تووشبوو و گومانلێكراو.

تائێستا هیچ ڤاكسینێك و چاره‌سه‌رێكی بنه‌ڕه‌تی نه‌خۆشی كۆرۆنا نیه‌ كه‌به‌شێوه‌ی كۆتایی ڕه‌زامه‌ندی لایه‌نه‌ نێوده‌وڵه‌تیه‌كانی وه‌رگرتبێت.

ڕاگه‌یاندنی ته‌ندروستی سلێمانی