لێدواندن سەبارەت بە كەسایەتیەكی هۆمیرۆسییانەی وەك لالە(عەباسی كەمەندی)، پەلكێشی هەستێكی غەریبانەم دەكات و بەرەو قووڵایی ناو دەریای زەمەنێكی دڵ مردووی وا ڕامدەكێشێت كە تێیدا زیندووانە هەست بە ترووكانی هێلكەماسی ئەوین دەكەم.
(كەمەندی) لە پانتایی هونەریی گۆرانیبێژیی كوردیدا ئاسمانێكی پڕ ئەستێرەی داهێنانە، بڕوای تەواوی بە خاكڕایی بوو، نە وەكو ڕەیحانە ڕەشە پیاهەڵدانی لا پەسەند بوو، نە وەكو مانگیش حەزی بە خۆنوێنی و خۆدەرخستن بوو، بە لای وی؛ دروشمی ئاسمانیی یان سەر زەمینیی تەنیا و تەنیا بە شوێن وەهم و سەرابدا ڕاكردن بوون.. كەمەندی پێكەوە هەم مۆسیقای ئاوازیی و مەقامیی، هەم میلۆدیی و ڕیتمیی لە چنگ نابوو، بۆ وتنەوەی گۆرانی لە ناوچەی(سنە و چەمشار)دا دەنگی وی ناوازە بوو، گەر ئەم زاتە لە ناو هەر گەلێكی تردا بوایە، نۆتە و ڕیتمی گۆرانیەكانی دەخرانە سەر پەڕەكانی كتێب و لەو گۆزەیەی سەر شانی ئاوازەكانیەوە، نیمچە دورگەیەكی قەشەنگی سەر پانتایی دەریای موزیك بەسەر دەكرایەوە، مۆزیك و گۆرانی كوردی لەم ئاستەیدا ئەكتیڤ تر دەبێت و، ڕۆحێكی خاكیانە و ئەدایەكی بەرزتر بەرەو پێش دەئاژوێ، دڵەخورپەی لە خۆنامۆیی بوون لە بیسەرانی دوورتر دەخاتەوە، هەستە خودیەكانی مرۆڤی كورد لەگەڵ سروشت و ئامانجەكانی نیشتمانەكەیدا هاوسەنگتر دەكاتەوە، هێزی ئیرادەیەك بۆ پێشمەرگەكانی دەگەڕێنێتەوە كە ڕەنگبێ لە شكستەكانی مێژووییماندا لاواز بوو بێت، هەمیشە مرۆڤ بەو هەستەی هونەرمەندێكی وەك كەمەندی هەیبووە، قابیلی سەرلەنوێ لەدایك بوونەوەیە...
لە یەكەمین دانیشتن و دیدەنیی شیرین لەفزێكی ئاوهادا، وێنەی كاریكاتێرێكم بە دیواری ژوورەكەیەوە بینی و قەڵەم وەشانەكەی سەرسامی كردم؛ دواتر زانیم هەر بە دەست و پەنجەی خۆیی و لە ئایدیای خۆیەوە ئەو نیگارەشی كێشاوە (كەمەندی) ڕێی كاكێشانی گرتۆتە بەر، پێش ئەم دوا سەفەرەشی هەر دركم بەو خاكیبوونە خۆڕسكانەی كرد بوو، ئەو لەو بوێژ و هونەرمەندانەی ئەوێ زەمانێك نزیك بوو كە لە سەردەمی ڕۆمانتیكدا بۆ گەرمكردنەوەی ڕۆح، هەستی ئاینییان وەلا دەنا، بۆ حەوانەوەی زەین و گیانی ماندوو، تەنیا و تەنیا هونەریان دەكردە سایەبان.. گەر بڵێم كەسایەتیە ڕۆمانتیكیەكانی دنیای خۆرئاوا هەر لەم شاكیلە بوون هەڵە نابم، هەمیشە بۆ ئارامی و سوكنایی؛ هەوڵێكی تاقەتپڕوكێنی (مۆزارت)انەیان داوە و لە ئاكامدا ناخی گوێگر و زەینیان بەرەو بەردەبازی ڕەسەنایەتی هونەریی مۆزیك ڕاكێشاوە... سەرەتای زستانی ساڵی 2011 بوو كە نمەكی ماڵیانم كرد، ئەو عاشقانە لە زۆر شت دەدوا و تا دوا نەفەسیشی دا، هەر شیلەی عەشق لە بیرو وتەو ئاوەزی دەباری، ڕێزی بۆ هونەرمەندێتی خۆی دادەنا، بە پێی كەسایەتیە نەرم و نیانەكەی، سنووری ڕێزی ئەوانی دیكەشی دەپاراست.. لە دانیشتنەكەماندا كاتێك باسەكەمان هاتە سەر ڕەوشی باشووری كوردستان، بە هەناسەیەكی قووڵەوە مژی لە جگەرەكەی دا، ئینجا وتی ((زۆر شتی جوان لە باشووردا هەبوون و هێشتاش ماون، مخابن خەریكە جێگەو پێگەی شایستەیان دەڕوخێنن، بەوەش دوژمنانی ئەو تەجرەبەی باشوورە ڕووسوور دەكەن، ناڵێم با ئەو شتە جوانانە هەر بە پیرۆزی تەماشا بكرێن، بەڵام خۆ ناشكرێت لە بەهایان دابەزێنرێت.. لە هەڵدێراندا خۆڕا بەرد تل كردنەوە بۆ هەموو شتێك ئەوپەڕی نەفامیە، ترسم لەوەیە ئەم بەرد تل كردنەوەیە، وەك هۆشیارییەكی كۆیی لێ بێت و وەك داب و ڕەوشتێكی گشتی، نەوەكانی پاش ئێمەش هەر خووی پێوە بگرن.(( دواتر بە هەستێكی موتوربەكراوی پڕ ئەزموونەوە، باسی لە ئامێرێكی مۆزیكیی كوبەیی و ئامێرە مۆزیكیەكانی تر دەكرد... بە نموونە دەیووت ((بەر لەوەی ئەم سازە بە حەی حەیی و زیكرو تەهلیلە؛ ڕیتمی سەقزی و گەڕیانی پێوە بلكێنرێت، ڕیتمەكانی تایبەت بە گەڕیان یان كەوانەیی مانگ یان دەفژەنین هی زەمانی یارانی زەردەشتیانە و بۆ ئاتەشگە و دنیای یارسانەكان دەگەڕێنەوە. لە شەوانی مانگی چواردەدا و لە ساتەوەختی كۆبوونەوەی بازنەییانەی یارانی زەردەشتیدا، بۆ تەقدیسی سرووتە ئاینیەكان سازی دەف داهێنراوە، ئەمە ئەو هەقیقەتەیە كە هەندێك لە دەفناسانی كوردستان لەبەر خاتری كاربەدەستانی ئێستای ئێران، ژێر لێوی دەخەن و؛ بەشەرمەوە لە پێشینەی ئەم سازە كوردییە مێژووییە دەدوێن..(( ژوورەكەی لێی دانیشتبووین، بۆنی بوغوردی لێ دەهات؛ هەموو واقوڕمێن بووین.. لەوە دەچوو لە ناو دوكەڵی بوغوردا، مرۆڤەكان جوانتر بیر بكەنەوە، لە ناو بۆن و بەرامەی بوغوردا كەمەندیم وا هاتە پێش چاوان، پەڕی گوڵەباخ بخاتە سەر لێوی هەقیقەت و ئەوانی دیكەی دەوروبەری خۆی كەمەندكێشی هێلكەیەكی نامۆی ڕەنگاو ڕەنگ بكات، ئێمەش وەك ڕەوێك پەنجوین بە دەوری هێلكەكەوە ئاڵابووین.. یەكێك لە خەسڵەتەكانی ڕەسەنایەتی هونەریی موزیك، چۆنیەتی سەركێشانێتی بۆ خۆ دوبارە كردنەوەو لاسایی كردنەوەی ناووكی ئایدیا ڕەسەنەكەی.. ئەی ئەوە نییە بە بەردەوامیی وتنەوەی گۆرانیەكانی(حەسەن زیرەك و ماملێ و تایەر تۆفیق و عەلی مەردان و كەریم كابان .. تاد) بە تایبەتتر؛ ڕیتمە غەمگینەكانیان تا ئێستاش ڕۆحیی گوێگرانی كوردیان دەهەژێنن.! ئاخۆ چ ڕۆحێكی شكسپیرانە لە دوبارەكردنەوە و وتنەوەی ئەو ناووكە گۆرانیانەدا هەبوو بن، كە ئەو ڕەوانشادانە وتویانەتەوە.!؟ خۆ تێكستەكانی(شكسپیر) یش هەروا بوون.!؟.. لێ ئەوانیش هەر هەڵگری خەسڵەتەكانی ئەوینداری و غیرەكردن و جوامێری و وەفاو بەڵێن و هەستی نازكی مرۆڤانە بوون، ساڵانە لە سەر تا سەری دنیادا و بە هەمەشێوازەوەو بەسەر سەكۆی شانۆكانەوە دوبارە دەكرێنەوە و هەرگیز كۆن نابن.. وتنەوەی گۆرانیەكانی ئەمانیش؛ تەنیا و تەنیا بریتی نەبوون لە سوینەوەو جووینەوەی ئەو هۆنراوانەی كە سەردەمانێك بە هەستێكی هونەری و تاوی عیشقەوە وتراونەوە، بەڵكو نوێكردنەوەی خەسڵەتە جوانناسیەكانی ئەو هەستانەن كە لە ساتەوەختانی خۆیاندا خەڵكانێكی زۆر پێوەیان مەست و سەرسام بوون، ئێستاش ، بیسەر دەخەنە سەر كەڵكەڵەی گەڕان بە شوێن ئارامی، ئەوانە ڕیتم گەلی هونەرێكن كە هەتا زەڕەیەك ئەوین لە هەستی نازكی مرۆڤدا مابێت، خۆر لێیان ئاوا نابێت، نە وشەكانیان.. نە ڕیتمەكانیان.. نە خۆیان.. فەرامۆش ناكرێن.. باوان و باپیرانمان بە دەم گوێگرتنی ئەم گۆرانیانەوە، هەردەم ڕووبەڕووی خەمەكانی ماڵوێرانی خۆیان و ئازارەكانی باڵشكانی نیشتمان بوونەتەوە، ئەو گۆرانیانە بە دەنگ و سەداو ڕیتم و وشەكانیانەوە ڕۆحیەتی بەرەنگارییان لە دژی داگیركاران جۆش پێ داوە، ئازاری بە سوێی شكستی شۆڕشەكانمان لەگەڵیان چەشتون، بەرزایی هەڵوێستە قورسەكانی خەبات و سەر لە نوێ ژیانەوەمان پێوە لكاندون.. تا ئەو كاتانەش كە ئیزرائیل بۆ ڕۆح كێشان بەر دەرگای پێ گرتووین، لەگەڵ شایەتمانماندا، ڕیتمی ئەم ئاوازانەمان هەر لە یاد دا بووە.. یەكەمین ئەسرین وەك شەونمێك لە چاوی دایكمدا نگین بوو، لەو كاتەیا بینیم كە گوێبیستی(سەید عەلی ئەسغەریی كوردستانی) بووم، (ڕۆژی جەژنە.. چاوەكانت مەوسیمی ئازادیە)ی دەچریكان.. لەم دواییانەشدا كاتێك بۆچوون و ڕای زانایانم سەبارەت بە ستران و گۆرانی غەمگین دەخوێندەوە، ئەوەیان لا دەسەلماندمەوە؛ كە بەڵێ گوێگرتن لە قەتارو ئەڵاوەیسی و مقامات، هیچ پێوەندی بە تەمەن و ڕەگەزی مرۆڤ و جیۆگرافیاوە نییە، بەڵكو هەمیشە وتنەوەی ڕیتمدارانەی خەم و یادوەرییان لە پشتەوەیەو هەستێكی چێژدارانە بۆ بیسەر دروست دەكەنەوە.. ئەمە هەر هەمان ئەو هەستەیە كە لە دەنگە پڕ سۆزو غەریبەكەی(عەباسی كەمەندی)یەوە وەردەچەرخێتە سەر ئارامیی ڕۆحیمان.. هەر هەمان ئەم هەستەیە و لەو كەسانە نزیكتر دەبێتەوە كە لە جیهانی ڕۆمانسی و هەستی ڕۆمانتیكیدا برژاون.. كەس نكۆڵی ناكات لە فیلمە خەمگین و ڕۆمانە ڕۆمانتیكیەكانی كە چۆنیەتی ڕووبەڕووبوونەوەی خەم و بێزاری مرۆڤیان لە هەناودایە و زۆرترین دیدی ڕەخنەگرانیان لەسەر نووسراونەتەوە.. هەوانتە نییە سەردەمانێك (گریك)ەكان بە ڕێكخستنی شانۆگەری تراژیدیاوە خەریك دەبوون تا هەستی بینەرانی پێ بوروژێننەوە، بە دیتن و بیستنی شانۆگەری و گۆرانی خەمگینەوە، ئەو كێرفی وزەیەی ناو هەناوی مرۆڤ كە بەهۆی خەمە ڕۆژانەییەكانەوە خەفە دەبن و بە دۆشدامانەوە خانە بە خانەی گیان داگیر دەكەن، ئەو وزەیە بە مۆسیقا و گۆرانی غەمگینەوە تا ئەو ئاستەی دڵنەوایی و سوكنایی بۆ ڕۆح بگێڕنەوە، سەر لە نوێ دەبنەوە بە هەوێن، كاتێكیش ئەو خەمانە وەك تاڵە دەزووی ئاوریشمین لە ڕیتمی مۆسیقاوە بئاڵێن، چێژێكی تایبەتی بە ڕۆمانسیەت دەبەخشنەوە.. بڕوا ناكەم شەیتان دەستی گەیشتبێتە دامێنی كەسانێكی دڵناسكی وا كە لەگەڵ دەنگی خەمگینی (حەمەساڵح دیلان) دا بۆ جارێك گریا بێتن، كەم نیشتمانپەروەر هەن لەگەڵ شیرین بەهارەی (تایەر تۆفیق) دا نەتاسابن و دواتر ئاورینگ نەتكابێتە ناو هەناو و قووڵایی هەستییانەوە، كەم عەشق بە خاك و نیشتمان هەن لەگەڵ كیژە چاوڕەشەكەی (عەزیزی شاروخی) دا دەستیان لە كەمەری مانگ گیر نەبوو بێت..! ئێستاش كە دەنگی غەمگینی(نەریمان بابان) دێتە ئاراوە، شنەبایەكی فێنكی سەرچنارەكەی جاران هەڵمدەگرێت و دواتر بەرەو ژێر ئەرخەوانەكانی سەیوان دەمبات و لەوێوەش بە سابونكەراندا شۆڕم دەكاتەوە تا بە كەشتیی نووحی(نەجمەی مەلا) وە بێمەوە ناو موریلە دەمارەكانی كوردبوون.. بەم ئەزموونە سادەیەی خۆمەوە ئەوەم بۆم ساغبۆتەوە، كاتێك غەم یەخەی گرتبێتم و بەهۆیەوە بۆ شەرابێك گەڕابم، بە گوێگرتنمەوە لە گۆرانی و مۆسیقایەكی خەمگین داسەكناوم، بە شەرابی ترێی شمشاڵەكەی (قالەمەڕە)وە مەست بووم، وەك چۆن بڵێی بە تەڕایی ئەو شەرابەوە، ڕیتمە ڕۆمانسیەكان دڵمیان شۆردبێتەوە.. جاریش هەبووە هیچ بە لامەوە گرنگ نەبووە، گۆرانیە غەمگینەكەی كە وروژاندومی، بە زمانی دایك یان بە دەنگی گۆرانیبێژێكی بیانی بووبێت.. جار هەبووە دەنگی(هایدە) مەستی كردوم، چریكەی(مەهەستی) خوشكیشی بەسەر لمی كەنارەكانی چێژەوە باڵی پێ گرتوم، (ئومكەلسوم) شەربەتی هەناری بۆ گرتومەتەوە،(ئەحمەدی كایە) نەورەسی كێویی لا كەوی كردوم، (نەجات سەغیرە) شەپۆلی دەریای بۆ هێناومەتە سەر جەبەلول حەمرین،(دارویش) خوای كاروانی جوانەمەرگی لا شیرینتر كردوم.... ئەرستۆ بە جوانترین شێوە باس لەم شۆردنەوەی ڕۆحیە دەكات، لەو زەمانەیدا كە شانۆی كارەساتئامێزی گریك، بۆ شۆردنەوەی ڕۆح ئامڕازێك بوون و ناوی لێ ناون Catharsis. واتاكانی سۆزدارێتی بۆ یار و دولبەر و هەست كردن بە شكۆی نیشتمان و گومانكردن لە بوون و هەبوون و پرسیاری بەردەوام سەبارەت بە داد و ئازادی ئینسان و متمانەبەخشین بە كەسانی جوامێر و سوكناییەكانی تری دڵ و وتنەوەیان بە ڕیتم و ئاوازەوە، سوودی زۆریان بۆ تەندروستی و حەوانەوەی دەروونی هەیە.. (عەباسی كەمەندی) بەو دەنگە بەسۆزە غەریب و غەمگینەیەوە، ڕەسەنانە دەمباتەوە حزووری (دەروێش عەبدوڵڵا) ی (گۆران) و میزاجی تێكچووی كوردەواریم ڕێك دەخاتەوە.. حەوانەوەیەكی دەروونی بۆ گوێگرانیی بە دیاری دەهێنێت، وەك چۆن بەسەر جۆلانەی نێوان دوو دارەتووی (بناری سەفین)ەوە هەوای كوێستانان هەڵبمژن، ئاوەها سەرمەستیان دەكات.. لە بارەی كاریگەرێتی ئەم جۆرە دەنگە غەریبانە بەسەر هۆش و هەستی مرۆڤەوە،(داڤید هۆرن) كە شارەزای بواری مۆزیكە دەڵێت((گۆرانیە خەمگینەكان وا لە مرۆڤ دەكەن هۆرمۆنی پرۆلاكتین زیاتر دەر بدات، ئەم هۆرمۆنە هاوكارە لە ڕەوینەوەی خەم و ئامڕازێكە بۆ سوكنایی
ن/ ماجید نووری
کۆمێنت (0)
تا ئێستا هیچ کۆمێنتێک نەکراوە.